Speech Mrs. Joty ter Kulve on Piet Sanders and the sketches of Henk Ngantung

07 Apr 2014

Goedemiddag,

Ik heb u al eerder verteld over Linggarjati, het dorp waarin ons ouderlijk huis stond, aan de voet van de Ciremai, een vulkaan van 3000 meter hoog waar ze nu van plan zijn geothermische energie te gaan winnen, duurzame energie. De energiereus Chevron, zo las ik, gaat hier enkele biljoenen investeren. Mooi nieuws voor Indonesia en de regio Kuningan, waaronder Linggarjati valt. Wie weet wordt ook de wens vervuld om in Linggarjati een internationaal conferentieoord te bouwen om diplomatie en conflictbeheersing te bevorderen.

Op 16 maart heeft in Jakarta een gebeurtenis plaatsgevonden die ook verband houdt met diplomatie en Linggarjati.

Twee jaar geleden heeft de Indonesia Nederland Society besloten elk jaar een Linggadjati Award toe te kennen aan een persoon die zich bijzonder heeft ingezet om de relatie tussen onze beide landen te verbeteren. Dit jaar viel de eer te beurt aan oud-Minister Bot en één van de presidentiële adviseurs van de huidige president, oud-Minister van Buitenlandse Zaken Hassan Wirajuda. De heer Wirajuda kreeg de Award op 16 maart in Jakarta uit handen van oud-Minister Wim van Eekelen, adviseur van de Nederland-Indonesia Society, die met zijn vrouw Hanneke naar Jakarta was gekomen.

De Bupati van Kuningan en haar man waren daarbij ook aanwezig, overgekomen van Linggarjati. Dat is heel bijzonder. Zij hebben heel veel gedaan om dit monument overeind te houden.

Geschiedenis is mooi, boeiend, leert ons over evolutie, oude culturen, de ontwikkeling van de mensheid en je kunt er lessen uit trekken, maar geschiedenis moet niet een kooi zijn waarin je gevangen zit. We moeten niet blijven leven in het verleden, maar in het heden en de geschiedenis die wij vandaag maken. Of dit nu de Krim betreft of Indonesië.

Na de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog in Europa en Azië is Nederland, wat Indonesië betreft, misschien ook te lang in de kooi blijven hangen. Een van de mensen die in 1946 in Linggarjati al probeerden ons uit die kooi te bevrijden en naar de realiteit van het heden te vliegen, was prof. Piet Sanders.

Piet Sanders (ca. 2010)

Piet Sanders (Schiedam, september 1912-september 2012) was een Nederlandse jurist, ambtenaar en hoogleraar. Hij studeerde rechten in Leiden en promoveerde bij Prof. Cleveringa in 1945. Het was de eerste promotie na de oorlog.

In 1945 werd Sanders door Minister-President Schermerhorn aangesteld als Secretaris Generaal Van Algemene Oorlogsvoering. Zo kwam hij met Schermerhorn, voorzitter van de Commissie-Generaal voor Nederlands Oost-Indië, naar Linggarjati in 1946. Sanders en Samkalden, de latere burgemeester van Amsterdam, waren op de achtergrond de ‘architecten’ van de Overeenkomst van Linggadjati. U kent het verhaal van de Overeenkomst van Linggadjati, een diplomatieke oplossing voor de onafhankelijkheid van Indonesië, die helaas niet is doorgevoerd.

Uit onvrede met het oorlogszuchtige beleid tegen Indië trad Sanders diep ontgoocheld in 1947 af en keerde terug naar zijn beroep als advocaat en werd tevens hoogleraar bij de Erasmus Universiteit. Ook bij de United Nations in New York werd vaak een beroep op hem gedaan om te bemiddelen bij Internationale conflicten.

Maar Sanders geldt ook als een van de meest vooraanstaande kunstverzamelaars van Nederland. Samen met zijn vrouw Ida heeft hij 73 jaar lang kunst verzameld. U zult zijn collectie in vele musea tegenkomen; hij heeft veel van zijn kunststukken aan musea geschonken.

Prof Piet Sanders was bijzonder geïnteresseerd in de Stichting ‘Vrienden van Linggadjati’. Tot zijn dood geloofde hij heilig dat de toenmalige Nederlandse regering een historische fout had gemaakt door de Overeenkomst van Linggadjati af te wijzen en het leger naar Indië ter sturen.

Hij heeft mijn broer en mij in 2003 uitgenodigd hem in Schiedam te bezoeken. Twee dingen zal ik nooit vergeten: hij woonde in een 2-onder-1 kap huis gewoon ergens in Schiedam, maar als je de voordeur was gepasseerd stond je tegenover een Picasso, Mondriaan en andere groten der aarde. Elke wand, elke hoek was gevuld met de meest prachtige kunstwerken. Ook zijn vrouw behoorde tot een kunststuk, ik zal nooit de jurk vergeten die ze aan had bij ons bezoek, iets van goud en een prachtige print.

Het tweede bijzondere aan ons bezoek was het feit dat hij ons vertelde dat hij het niet meer zou meemaken dat Nederland eindelijk zou beseffen hoe ze de boot hadden gemist met ‘Linggadjati’. De overeenkomst was, zo vertelde hij, diplomatie van de eerste orde en een voorbeeld van het oplossen van conflicten op mondiaal niveau. Voor mij was deze ontmoeting één van de mooiste en ontroerendste van mijn leven.

Bij een volgend bezoek vertelde hij ons van zijn levenslange vriendschap met de heer Boediardjo, de toenmalige Secretaris Generaal van de Indonesische delegatie. Ze zagen elkaar elk jaar totdat de heer Boediardjo als eerste stierf.

Bij ons laatste bezoek aan Schiedam overhandigde hij Willem en mij een geschenk: een collectie tekeningen, litho’s van een in 1946 in Linggarjati aanwezige journalist, Henk Ngantung, de latere gouverneur van Jakarta. De Indonesische delegatie in Linggadjati heeft de litho’s aan Sanders geschonken. De oorspronkelijke tekeningen van Ngantung, die een beroemd kunstenaar is geworden en nu bijzonder populair is in Indonesia, hangen in het Nationaal Museum te Jakarta.

De uit Menado afkomstige kunstenaar Henk Ngantung (1921-1991) was van eenvoudige afkomst en had weinig scholing, maar Soekarno, die een hoge dunk van hem had als mens en als schilder en tekenaar, heeft hem in 1960 benoemd tot vicegouverneur van Jakarta. Dit bleef hij tot 1964, waarna hij werd benoemd tot gouverneur van Jakarta. Dit is hij slechts een jaar gebleven, want door zijn connectie met Soekarno kwam hij in een kwade reuk te staan en werd ervan beschuldigd lid te zijn van de Partai Komunis Indonesia, wat onjuist was. Hij werd na de coup van 1965 op een zijspoor gezet. Hij heeft tot zijn dood geschilderd.

Prof Sanders vroeg mijn broer en mij een museum in Indonesië of Nederland te vinden waar de litho’s van Henk Ngantung tot hun recht zouden komen. En de geschiedenis van de dekolonisatie vanuit een internationaal, Indonesisch perspectief kon worden verteld aan onze jeugd. Wij hebben er lang over nagedacht.

Ondertussen is mijn broer overleden en dit voorjaar dacht ik: nu moet ik maar eens beslissen wat ik ga doen met dit stukje geschiedenis. Ik heb er over gesproken met een goede vriend die ook veel in Indonesië komt en werkt. Eerst dacht hij aan het Stedelijk Museum van Schiedam, omdat prof Sanders daar geboren en gestorven is en dit museum verschillende van zijn stukken reeds in bezit heeft. Maar de directeur van het Stedelijk museum in Schiedam vond dat de litho’s van Henk Ngantung en prof Sanders en ‘Linggadjati’ behoren tot het nationale, historische erfgoed van Nederland en een plaats moesten krijgen in het Nationaal Archief te Den Haag. Hun visie hebben wij overgenomen en na contact te hebben gezocht met de directeur van het Nationaal Archief, is besloten dat ik 7 april in aanwezigheid van de Indonesische Ambassadeur de tekeningen van Ngantung zal overhandigen aan de directeur van het Nationaal Archief. Ondertussen heeft het Nationaal Archief besloten om deze historische litho’s te digitaliseren en op hun website te plaatsen – waarschijnlijk vanaf 7 april. Linggajati goes global.

Dit is natuurlijk een prachtige ontwikkeling waarvan mijn broer en ik toen wij in 2002 de Stichting ‘Vrienden van Linggadjati’ oprichtten, alleen van konden dromen. Zo zie je maar weer dat je nooit moet denken als een uitdaging op je pad komt van ‘neen neen, te oud, te ziek, wie ben ik?’ Maar gewoon doorzetten en je teleurstellingen niet tellen. Soms gebeurt het dan gewoon dat je visie werkelijkheid wordt.

Joty ter Kulve 30 maart 2014

Wassenaar